سوء مديريت، کمبود آب را به بحران تبديل کرده است

 

در ايتداي برنامه دکتر حجت ميان‌آبادي در خصوص اينکه مشکل کشور ما مشکل بحران آب است يا مسئله عدم مديريت صحيح، گفت: مسئله اي که در کشور ما کمبود آب را به بحران آب تبديل کرده، سوء مديريت است.

 

وي در توضيح اين سوء مديريت افزود: علل مختلفي در خصوص بحران آب در ايران مطرح شده است که سه عامل مهم آن عبارتند از رويکرد به مسئله آب، ميل به توسعه بي ضابطه و عدم سياست گذاري بويژه در کشاورزي.

 

سدسازي افراطي درياچه اروميه را خشکاند

 

وي در خصوص تشريح مسئله اول اظهار داشت: ما سه رويکرد اصلي در بهره برداري از آب داريم که رويکرد اول رويکرد مهندسي محور است که در اين رويکرد اصل کار ما بر اساس کارهاي سازه اي يعني سد سازي است.

 

وي ادامه داد براي نمونه  تعداد سد هايي که در دهه هاي اخير در کشور ما احداث شده650 عدد سد است و تعداد سدهاي مورد مطالعه هم 537 عدد است که اين تعداد از سد بسيار بيش تر از نياز کشور ماست.

 

وي خاطر نشان کرد: آقاي چيت چيان در همين برنامه ثريا شجاعانه اقرار کرد که ما در سد سازي افراط کرده ايم؛ هم اکنون نزديک به 40 درصد سدهاي ما خالي است.

 

اين کارشناس مسائل آب در ادامه در خصوص وضعيت سدسازي در حوزه درياچه اروميه گفت: طبق آماري که وجود دارد در اين حوزه بيش از 100 سد  ساخته‌ايم و اکنون در اروميه به اين وضعيت افتاديم؛ هر سد ما بالاي 700 ميليارد هزينه داشته است درحالي که مي‌توانستيم با يک پنجم هزينه در همان مقدار آب صرفه جويي کنيم و الگوي مشت وکشاورزي را بهبود ببخشيم.

 

وي افزود: ما در منطقه‌اي خشک قرار داريم که تبخير آب مهمترين معضل ما است، نبايد با اين افراط در سد سازي اين مثدار حوضچه تبخير آب درست کنيم. درسيستان بيش از 90 درصد آبهاي ذخيره شده تبخير مي‌شوند.

 

سر سياست گذاران کشور به سنگ سدها خورد  اما مسيرشان تغيير نکرد

 

 ميان آبادي گفت: بسيار خوشحالم که مسئولين رسما اعتراف مي کنند افراط کرديم و سر سياست گذاران کشور به سنگ سدها خورده است؛ اما با اين حال مسير مسئولين هنوز تصحيح نشده است.

 

اين کارشناس سياستگذاري مسائل آب افزود: امروز مسئولين بجاي سد سازي مي‌خواهند از انتقال آب استفاده کنند که به مراتب از قبلي هزينه بر تر و خطرناکتر است.

 

وي ادامه داد: بطور مثال مي خواهند آب را از خزر بکشند به اروميه يا آب را از عمان ببرند سيستان و يا آب خزر را از البرز با پمپاژ رد کنند و ببرند سمنان و سپس ببرند به اروميه؛ مي‌توان گفت اين بار بجاي سد سازي در طرح‌هاي انتقال آب افراط مي‌کنيم که هزينه هاي بيشتري هم از سد سازي دارد؛ حتي رسانه هاي خارج از کشور مدعي شده اند که اين طرح مطرح شده است که آب کشور تاجيکستان را براي تامين مصارف آب کشور، وارد ايران کنيم که اين طرح هم بسيار گران است و هم از لحاظ امنيتي و هيدروپليتيکي اشکالات اساسي دارد.

 

وي در ادامه خاطر نشان کرد: گاهي اوقات ما در سد سازي در اروميه حسن نيت داشته ايم و با افتتاح ها فکر مي‌کرديم کار مثبتي انجام مي‌دهيم اما غافل بوديم که اين اقدامات براي اروميه واقعا مخرب است؛ الان که متوجه شده ايم اين اقدامات در گذشته اشتباه بوده بايد مراقب باشيم دوباره اشتباهي نکنيم که بعد از بيست سال بفهميم که اين اقدام هم اشتباه بوده است.

 

ميان آبادي تصريح کرد: بسياري از مقالات دانشجويان ما با اين عنوان شروع مي‌شود که آب کالايي است اقتصادي، اين عنوان بسيار ناراحت کننده است؛ آب موهبتي فرهنگي، ديني، سياسي، اقتصادي، سياسي و اقليمي است، و اين ديدگاه دانشگاهيان ما است که وضعيت آب کشور را به اينجا رسانده است؛ اکثر قريب به اتفاق انگيزه هاي سد سازي در اروميه رويکردي اقتصادي صرف داشته است.

 

سدسازي افراطي با فشارهاي سياسي يا ازطرف دولت و يا از طرف نمايندگان 

 

اين کارشناس سياست‌گذاري مسائل آب در خصوص رويکرد مديريتي در مصارف آب، گفت: در اين رويکرد ما يک مديريت عرضه داريم و يک مديريت تقاضا؛ در مديريت عرضه تمام تلاش سياست گذاران ما اين مي‌شود آب مورد نياز را تامين کنند که يا سد احداث کنند يا آب را وارد کنند و يا از خزر آب را به نقاط ديگر بکشند؛ اما رويکرد تقاضا اين است که ما بايد جلوي بسياري از هدر رفت‌هاي آب را بگيريم.

 

 

وي در خصوص طرح کشيدن آب خزر به سمنان گفت: استاندار سمنان در دولت قبل گفتند اگر ما تنها يک پنجم زمين‌هاي سمنان را به سيستم آبياري تحت فشار مجهز کنيم سالانه 110ميليون متر مکعب صرفه جويي در آب داريم؛ يعني اگر ما کمتر از 40درصد زمين هاي کشاورزي را به سيستم آبياري تحت فشار مجهز کنيم صرفه جويي آبي که داريم بيشتر از آبي است که مي‌خواهيم از خزر به سمنان بياوريم.

 

ميان آبادي تصريح کرد: اين ساخت بي رويه سد بخاطر اينست که برخي از سدهاي ما با فشارهاي سياسي يا ازطرف دولت و يا از طرف نمايندگان احداث شده است که گمان مي کنند دارند به حوزه هاي انتخابيه شان خدمت مي کنند.

 

به جاي کشت غير ضرور بايد نيازهاي مان را با آب محدود توليد کنيم

 

در اين بخش از برنامه آقاي مهندس توکلي رئيس کميته آب کميسيون کشاورزي مجلس در گفتگويي تلفني در خصوص اظهار نظرات عجيب برخي از کارشناسان در حوزه کشاورزي براي صرفه جويي آب، گفت: ما از نظر منابع آب در کشور در محدوديت جدي قرار گرفتيم چراکه در دهه هفتاد که بارندگي ما زياد بود نهضت سدسازي ايجاد شد که اين سد سازي تبديل به انگيزه شد و هرکس به دنبال اين بود تا آبي را مهار کند ولي از اين غافل بودند که اقليم منطقه ما خشک است و اينجا است که ما اکنون به اين رسيده ايم که بگوييم اشتباه کرده ايم.

 

وي در ادامه افزود: اين کاهش منابع آب با افزايش جمعيت، تقاضا و غيره همزمان شده است و متاسفانه کاهش آب تمامي اين معادلات را به هم زده است؛ 110 ميليارد متر مکعب کاهش در آب هاي زيرزميني داريم که مردم ناچارا از آب هاي زيرزميني استفاده مي‌کنند.

 

اين نماينده مجلس در خصوص اصلاح و ضعيت آبياري در کشاورزي يا تعطيلي  کشاورزي گفت: در مجلس بحث تعطيلي کشاورزي مطرح نيست چراکه بايد از ظرفيت هايي که داريم استفاده کنيم ما بايد روش‌هاي آبياري کشاورزي را تغيير دهيم و بايد از فناوري هاي روز استفاده کنيم و الگوهاي کشت را تغيير دهيم.

 

وي با تاکيد بر اينکه خودکفايي کشور بايد در حوزه محصولات استراتژيک باشد گفت: ما بايد از کشت هاي غير ضرور به سمت کشت محصولات اساسي کشور و نيازهاي مان حرکت کنيم که در شرايط بحران دارندگان آن از دادن اين محصولات به ما امتناع مي کنند.

 

کل آب هدررفت شهر مشهد برابر با کل آب موردنياز بيرجند 

 

دکتر ميان آبادي در رابطه با اقليم خشک ايران گفت: هنر مديريت اين است که سيستم را به گونه اي پايدار طراحي کنيم تا کمترين تبعات ممکن را داشته باشيم مانند استراليا که در يک خشکسالي 15 ساله با مديريت صحيح اين بحران را پشت سر گذاشت.

 

ميان آبادي با اشاره به نقش مسئولين در صرفه جويي در حوزه آب، گفت : الان در شبکه شرب شهري ما 30 درصد آب تصفيه شده قبل از اينکه به دست مردم برسد هدر مي‌رود بطور مثال چند سال پيش بررسي در شهر مشهد صورت گرفت که نشان داد کل آب هدررفت شهر مشهد برابر با کل آب موردنياز بيرجند است.

 

وي در ادامه خاطر نشان کرد: در بحث کشاورزي هم ما عادت کرده ايم که در خصوص مصارف آب، نوک پيکان انتقاد خود را به سوي مردم کشاورز که قشر ضعيف و زحمتکش جامعه هستند، بگيريم؛ ما سه نوع شبکه آبياري زهکشي داريم که بيش از 50 درصد آن سنتي، کمتر از 15 درصد نيمه پيشرفته و حول و حوش 30 درصد آن پيشرفته است.

 

بصورت ميانگين 40 درصد آب از سد تا به کشاورز برسد در شبکه هاي انتقال آب هدر مي رود

 

اين کارشناس مسائل آب اظهار داشت: مطالعاتي در خصوص شبکه هاي هدر رفت انتقال آب صورت گرفته است؛ شبکه انتقال آب سد دز از 100 درصد آبي که از پشت سد براي کشاورزي ميفرستيم در ابتدا 20درصد آن هدر مي‌رود و وقتي وارد خط توزيع مي‌شود مجدد 20درصد اين آب هدر مي‌رود.

 

وي ادامه داد: در دشت قزوين که مدرنترين سيستم آبياري را دارد از 100 درصد آب ورودي راندماني 80 درصدي داريم و از اين 80 درصد نزديک به 50 درصد آن دوباره هدر مي‌رود، يعني در مجموع 50 درصد از کل آب پشت سد که قرار است به زمين کشاورزي مي‌رسد هدر مي‌رود؛ اينها از مشکلات حکمراني است که بيشتر در مورد آن صحبت خواهيم کرد.

 

ميان آبادي خاطر نشان کرد: در مطالعه اي موردي در دشت مغان نزديک به 77درصد آب پشت سد هدر مي‌رود و فقط 23 درصد آن به زمين کشاورزي مي‌رسد؛ ميانگيني از اين چند مطالعه موردي گرفته شده است که بر اساس آن از 42 ميليار متر مکعب آب تخصيص يافته فقط 27 ميليارد آن به  شبکه توزيع ميرسد و از اين 27ميليارد متر مکعب هم فقط 14.7 ميليارد متر مکعب آن به دست کشاورز مي‌رسد.

 

در سيستان مشکل آب داريم ولي هندوانه مي کاريم

 

ميان آبادي با تاکيد به اينکه ما الان آب مجازي کشور را به قيمت بسيار ارزان به کشورهاي ديگر صادر مي‌کنيم، گفت: اين کار را انجام مي‌دهيم و بعد به دنبال اين هستيم که آب را از مناطق ديگر وارد کشور کنيم؛ ما از لحاظ جايگاه توليد محصولات غذا در جهان جايگاهي نداريم اما در بحث توليد ميوه جات دومين توليد کننده محصولات خيار، خربزه، پسته و هندوانه هستيم؛ درواقع محصولات پر آب صادر مي‌کنيم اما مي‌خواهيم از کشورهاي ديگر آب وارد کنيم.

 

وي در ادمه گفت: بيشترين صادرات آب مجازي را بخاطر چنين ميوه هايي داريم؛ اين يعني الگوي کشت ما مشکلات عظيمي دارد بطور مثال در اروميه با اينکه بحران اساسي آب داريم الان سيب صادر مي‌کنيم و خوشحال هم هستيم که صادرات داريم.

 

ميان آبادي خاطر نشان کرد: متاسفانه ما در سيستان که به سختي آب آن را تهيه مي‌کنيم، آب را به کشاورز داده‌ايم و کشاورز هم هندوانه کاشته است و البته اين هندوانه را هم نتوانسته بفروشد و آن را جلوي گاو گوسفندهايش ريخته است؛ در کرمان و خراسان هم شرايط به اين ترتيب است و اين بخاطر سياستگذاري هاي نادرست است.

 

 اين سياست گذار مسائل آب با بيان خاطره اي گفت: طبق آمار رسمي هلند که از کشورهاي پر آب دنيا است سومين کشور وارد کننده آب مجازي دنيا است اما ايران کاملا برعکس است. بعني علي رغم آب کم ولي بيشترين صادر کننده آب مجازي است.

 

معلوم نيست چه بلايي داريم سر خراسان مي آوريم

 

ميان آبادي در خصوص نوع سوم و  بحث حکمراني آب گفت: تعريف حکمراني مجموعه اي از سيستم هاي حقوقي، اجتماعي، فرهنگي و اقليمي است؛ يعني ما بايد در خلال بهبود مسائل آبي کشور مسائل سياسي، اقليمي يا اجتماعي آب را درنظر بگيريم.

 

وي افزود: اين يک هشدار است که اگر ما ميخواهيم آب کشور را نجات بدهيم بايد از نگاه مهندسي و سازه اي به نگاه حکمراني روي بياوريم؛ چرا سيستم حکمراني ما مشکل دارد؟ بخاطر اينکه شهرداري ما تراکم فروشي مي‌کند و بعد دستش را در جيبش مي‌گذارد و ديگر هيچ مسئوليتي در قبال آب اين واحدهايي که ايجاد کرده ندارد؛ در سيستم حکمراني شهرداري ها در کلانشهر ها مسئول آب آن کشور هستند.

 

ميان آبادي تاکيد کرد: از يک طرف مي گوييم مشهد مشکلات جدي آب دارد و از طرف ديگر در کنار آن شهر پديده را ايجاد مي کنيم که هيچکس نمي داند آبش را از کجا بايد بياوريم. از اين مثال ها در مديريت شهري مان زياد است.

 

وي در ادامه افزود: تصور ما اين است که آب ما يک متولي دارد و آن وزارت نيرو است و بقيه بايد بروند دنبال کار خودشان؛ ما بجاي اينکه صنعت را ببريم مکان هايي که آب است آب را مياوريم مکان هايي که صنعت است. آيا تا اين حد بايد نگاه و سياست هاي ما اشتباه باشد تا اينگونه به چالش بخوريم؟

 

وي ادامه داد بعد که به مشکل مي خوريم مردم را جابجا مي کنيم و هم اکنون شاهد مهاجرت هاي گسترده از مناطق کم آبي که در آن فولاد زده ايم هستيم.

 

اين کارشناس مسائل آب خاطر نشان کرد: کشورهايي مثل هلند و آلمان تصميم خودشان را گرفته اند که ميخواهند چه کاري انجام بدهند و آمايش سرزميني در آنجا صورت گرفته است اما مثلا در ايران خراسان که واقعا از کمبود آب رنج مي‌برد قطب صنايع غذايي کشور شده است و از طرفي آن را قطب توريسم مي‌کنيم و از طرف ديگر به دنبال اين هستيم که خراسان قطب صنعتي کشور شود و فولاد که آب بر هم هست آنجا مي زنيم؛ بالاخره بايد تکليف خودمان را روشن کنيم، ما همه چيز را مي‌خواهيم اما به هيچکدام هم نمي‌رسيم؛ اين يعني توسعه بي بند و بار!

 

سياست گذاري هاي غلط وزارت علوم، اساتيد دانشگاه را به اينجا رساند

 

دکتر ميان آبادي در خصوص نقش دانشگاه‌هاي ما در مسائل آب گفت: وضعيت پژوهش_کاربردي ما وضعيت خوبي نيست يعني اينکه اين مطالعات با نياز کشور ما تطابقي ندارد بطور مثال هلند که قطب مديريت آب است از نظر توليد مقالات در بحث آب کشور دوازدهم دنيا است و ما کشور چهاردهم هستيم اما ما مسائلي را کار مي‌کنيم که هدفمان صرفا چاپ مقاله است؛ من از دانشگاهيان تقاضا دارم مانند برخي از مسئولين که توپ را فقط در زمين تحريم‌ها ميندازند، نباشيم ما هم توپ را در زمين مردم و مسئولين نيندازيم.

 

وي با بيان اينکه ما در زمينه هاي حکمراني و ديپلماسي آب رشته دانشگاهي نداريم، تصريح کرد: 30 سال است که در اين رشته ها در دنيا کار مي‌شود؛ سياست گذاري هاي غلط وزارت علوم در خصوص ارتقا اساتيد که منوط شده به چاپ مقالات، اساتيد را به چاپ اين مقالات مجبور کرده اند.

 

ميان آبادي در خصوص اقدامات کشورهاي خارجي براي مشکلات ايران گفت: شما و قتي در هلند صفحه سايت يک استاد دانشگاه را باز کنيد در آن صفحه ذکر شده است که "من هيرمند شناس هستم"؛ يکي از دانشجويان نمونه ما آمده بود آمريکا و نمي‌دانست که هيرمند کجا هست و اين بخاطر ضعف نظام آموزشي کشور است .

 

 وي در ادامه گفت: يکي از اساتيد مطرح آب زيرزميني هلند ارائه اي داشت و گفت طول قنات هاي ايران تقريبا برابر فاصله زمين تا ماه است اين يعني اينکه آب در ايران باستان مديريت صحيح  و حکمراني مي‌شده است.

 

ميان آبادي تصريح کرد: در يکي از بودجه هاي سالانه بودجه اي که دولت و مجلس به سد سازي تخصيص داده بود چندين برابر کل بودجه جهاد کشاورزي بود؛ ما تمام تلاشمان اين است که بايد رويکردهايمان را عوض کنيم.

 

ايران بايد ديپلماسي آب را بداند و از اطرفش خبر داشته باشد

 

اين کارشناس مسائل سياست‌گذاري آب درخصوص ديپلماسي آب اظهار داشت: تقريبا 50 درصد از جمعيت کل زمين در مناطقي زندگي مي‌کنند که آب مورد نيازشان به آبهاي مشترک وابسته است.

 

دکتر ميان آبادي با ارائه آمارهايي از منابع آبي مشترک در دنيا گفت: ديپلماسي آب براي بهره برداري و تعاملات مثبت در دنيا 35 سال است که در مجامع بين المللي مطرح است.

 

وي در ادامه با ارائه اسلايدهايي که نمايانگر وضعيت هيدروپليتيکي در دنيا بود، گفت: ديدگاه هاي سياستمداران دنيا اهميت اين موضوع را نشان ميدهد؛ اکثريت علمي دانشگاهي بر اين باورند که آب بجاي اين که باعث جنگ شود ميتواند باعث همکاري بين کشورها شود.

 

دکتر حجت ميان آباديي همچنين برخي از حوزه هاي آبي دنيا را از لحاظ هيدروپليتيکي بررسي کرد و گفت: ما بايد ديپلماسي آ ب را بدانيم و بدانيم که اطرفمان چه خبر است؛ ايران از نظر تعداد همسايه سومين کشور است و جالب است که بدانيم ما با تمام اين 15 کشور همسايه مرز آبي داريم يعني از غرب به دجله و فرات و از شرق به آمو دريا متصل هستيم؛ همچنين ايران منابع زير زميني مشترکي هم با همسايه ها دارد لذا ما يکي از خاص ترين هيدروپليتيک هاي دنيا را داريم اما متاسفانه رشته دانشگاهي در اين زمينه نداريم.